Нарэшце ўстанавіўся “ новы парадак” – у сяло панаехала багата немцаў у брудна-зялёнай форме, яны лавілі курэй, пагражаючы аўтаматамі, патрабавалі малака, гарэлкі, масла, яек, забівалі сабак і парсюкоў, увальваліся, як гаспадары, у хаты і бралі ўсё, што ім прыходзіла на розум. Потым аднаго разу прыехалі ў чорнай форме з шэрай акантоўкай паліцаі. Яны прывезлі з сабой нейкага чалавека – козяя бародка, востры, вузкі твар, востры насок, адным словам – усё ў ягоным абліччы вострае, выцягнутае ў адным напрамку, нібы было прыродай прыстасавана да таго, каб вынюхваць, выгледжваць, выпытваць. Чалавечак з козяй бародкай сунуўся тварыкам у розныя бакі, і гасцілаўцы, старыя з іх, пазналі ў ім былога “ суседа”, хутараніна Гойку, за якога калісьці была пайшла Наста і якога ў трыццатым раскулачылі па агульнай пастанове ўсіх гасцілаўцаў. Гойка торкнуўся да клуба і сказаў, паміргваючы вузкімі вачанятамі: “ Тут я жыць буду”. Паткнуўся да калгаснай фермы, да стайняў, да свірнаў, тоненька свіснуў: “ Разумею, разумею, чырвоныя рашылі ўсё чыста”, а потым дадаў: “ Тут будуць стаяць нашы каровы”. А яшчэ праз дзень чорнаформенныя прыгналі ў калгасныя хлявы вялікі статак кароў, прызначылі да іх даярак, пастухоў, загадалі даглядаць і ахоўваць, а тым, што добраахвотна пайшлі рабіць да іх( знайшліся і такія), зычылі неўзабаве адрэзаць зямлі і даць на выплату кароў. Скора ўсе Гасцілавічы ўпрэгліся ў работу на гэтую гаспадарку, а хто не хацеў, таго прымушалі. Найбольш упарта адмаўляўся ісці касіць Сяргей; яго разы два збілі, а потым прывялі да Гойкі, той палыпаў на яго вачанятамі, схапіў рудымі пальчыкамі кончык бародкі і, прыкусіўшы яе зубамі, прыступіўся да Сяргея: “ Не хочаш рабіць на нас? На бальшавікоў рабіў, а на прадстаўнікоў райха не хочаш? А ці ведаеш ты, дзе вашыя коні і каровы, ці далёка вы іх пахавалі?” Сяргей маўчаў, а той усё пырскаў на яго слінямі, вынюхваў, выпытваў, выгледжваў і нарэшце пляснуў былога салдата па твары маленькай, але жорсткай рукой. “ Не пацярплю, - сказаў хрыпла стары Сяргей, - каб біў мяне нямецкі сабака!” – і пхнуў “евангеліст” нагой Гойку так, што той адляцеў ад сцяны. Забралі Сяргея ў мястэчка, у гарнізон, нарэшце збілі да смерці “ за супраціўленне нямецкай уладзе” і гэта была першая ахвяра ў Гасцілавічах. Вінцэсь у той вечар, як вярнуліся суседзі з мястэчка, куды вазілі ў гарнізон малако, масла, нарыхтаваныя ў “эканоміі Гойкі”, а больш - паадбіраныя ім і яго паплечнікамі-паліцаямі па хатах, пачуўшы, што Сяргей кончыўся, сказаў да Марылі: “ Гэтая сустрэча з немцамі будзе яшчэ больш цяжкой, і таму трэба трымацца з апошняга. Трымацца дружна. Калі выступаць, дык не так, як Сяргей…” Марыля моўчкі ўздыхнула.
Свободное копирование
